Aldursbreytingar á stoðkerfinu eru af ýmsum toga. Sum þessara atriða eru ekki strax að mynda einkenni, og oft aðlagast þú að breytingum breytingum í þar til færnistap kemur fram.. Eitt þessarra atriða er réttstaða, og hvernig ilin á fætinum sígur og ilsig myndast. Innlegg eru mikilvæg þar sem við vitum að íslendinar eru engir eftirbátar annarra í skókaupum. Evrópubúar þ.m.t. Íslendingar kaupa að meðaltali 10 skópör á ári. Það er gott ef e.t.v. tvö af þessum skópörum eru með góðu innleggi.

Merkilegt er að liðmót og bein í fótunum slitna síðast allra beina í stoðkerfinu. Yfir tíma sem jafnvel spannar alla ævina er endurtekning á álagi á venjulegt álag endar í hægu niðurbroti á stuðningi við bein og liði fótarins. Trefjar í bandvef fótanna eru í álagi við þessum langvarandi þungaálagi og endar með minnkun á teigjanleika í liðböndum og sinum og tapi af uppsveigju ristar. Atriði eins og færnistap á jafnvægi, sykursýki, gigt og úrkölkun tengjast breytingum á fótum. Það er hægt að liðsinna öllu þessu hjá kiropraktornum meðal annars með því að leita að stöðuinnleggjum í skó. Þá er ég með athyglina frekar á flötum fót, mislöngum fótum sem mælast mislangir meira en einn sentimetri, eða fótaskekkju.

 

Fætur og jafnvægi. Á Íslandi detta og brjóta mjöðm eða mjaðmagrind u.þ.b. 370 manns á ári. Eftir greiningu fer þessi hópur fer í mjaðmarskiftaaðgerð og er tekinn fram fyrir biðlista í mjaðmarskifti. Þetta ólánsama fólk líður gjarnan mikið, kemur oftast fyrst á bráðamóttökuna  og er tekið til aðgerðar á spítalanum í mjaðmarskifti. Þar af er u.þ.b. 30% sem deyja í framhaldi af brotinu.

Kiropraktormeðferð á hrygg bætir stöðu og hreyfiskyn og bætir samband við taugamót. Þegar bólga við taugar þar sem þær fara út úr mænugöngunum við bogaliðina lagast af hnykkingum hjá kírópraktornum lagast samband við taugamót. Ég kenni hér á stofunni æfingar til að auka færni með jafnvægi líkama umfram meðferð. Bætt jafnvægisskyn dregur úr streitu. Stöðuinnlegg í skó eru mikilvæg því þér þarf að líða vel í skónum og bakinu. Stuðningur við fæturna með stöðuinnleggjum eykur þannig jafnvægisvitund og minnkar líkur á falli sem veldur kvíða hjá mörgum. Það eykur stöðugleika undirstöðunnar með því að laga flata fætur og lyfta sveigju fótanna. Þetta gerir þér auðveldara að rétta vel úr bakinu og bæta limaburð. Við göngu verður léttara að færa líkamsþunga yfir fremri fót í hverju stigi og gangan verður létt.

Rannsóknir hafa sýnt í yngri aldurshópum að stöðuinnlegg sem styður við fótarboga jafnar á jákvæðan hátt balans. Jafnvægi styðst við taugastarsfemi kuðungs í innra eyra og er nátengt sjón. Taugakerfið leggur af mörkum innkomandi stöðutilfinningar frá skinni, vöðvum og beinum í burðarlíffærinu. Á móti tóntengingu vöðva styður eyjan stöðugleika og miðjusetur og líkamsþunga í skynjun á þyngdarafli.

Fætur og sykursýki er vaxandi vandi á heimsvísu. Sykursýki veldur vanda á heilsuvanda í ganglim og truflar samband á milli mjóbaks og ganglims og getur auðveldlega minnkað færni vegna viðkvæmni í skinni fóta.. Sykursýkissjúklingar fá gjarnan vanda í ganglimi og algengast í fótum. Eftir því sem veikin eykst þá er starfrænar truflanir algengari, sem tengjast tilfinningatruflanir í fótum verða algengar í þessum hópi.

Gott val á skóm er nauðsynlegt til að minnka núningsvanda við viðkvæmt skinn á fótum og iljum. Á byrjunarstigum er gott að hafa skóbotninn með mjúkum efnum sem taka högg af göngu vel, Ef þú gengur strekkt þá stígur þú hælnum fast til jarðar. Efri hluti líkamans hallast aftur svo það reynir allta á aftari fótinn. Þegar þyngdarmiðja líkamans er alltaf í þessarri stöðu eins og þú gangir niður brekku en stendur á jöfnu gólfi þá reynir á bogaliði mjóbaksins og höggin frá hælunum koma beint upp í bakið með auknu álagi og kveikju á bólguviðbrögðum í liðum baks. Á lokastigum sykursýki eru þolmörk oft að sérsmíðaðir skór eða einfaldlega gæðainnlegg allt sem hægt er að þola. Augljóslega er betra að hafa áhrif á ástandið á fyrri stigum.

Fætur, slit og gigt er eitthvað sem byrjar tölfræðilega um tvítugt og eykst í allt að 85% við vistunarmat. Einkennandi er hrörnun á liðbrjóski, ofholdgun á beini við enda liðbrjósks og breytingar á liðvökvaskæni. Verkir sem fylgja íslenska orðinu gigt er ekki endilega til staðar á efri árum þegar slit er orðið mikið. Það er eins og að detta í lukkupottinn ef verkir fyrgja ekki sliti. Eftirtektarvert við einkenni sjúkdómsins hamla ekki endurnýjun beins en hún er 20-40% árlega alla ævi miðað vi got fæðuval. Þó að álag á fæturna sem er umtalsvert vegna áhrifa þyngdarafls á burðarlíffærið og slítur þeim samt minna almennt séð. Fleiri eru með slit í hnjám, mjöðmum eða mjóbaki fyrr á ævinni. Þar sem staðrreyndin er með stóru liðina þá velti ég því fyrir mér hvernig má minnka álag á stóru liðina. Að viðbættri hnykkmeðferð og vöðvameðferð þá sýnir að stuðningsinnlegg í skó gefur góða raun. Stuðningur fyrir ristarbogann sem leyfir betri demparaeiginleika fyrir fótinn og minni högg í gönguhreyfingum á stóru liði ganglimanna og mjóbakið.

Fætur, beinþynning – úrkölkun. Eftir því sem aldurinn færist yfir og almennngur verður eldri eru líða fleiri fyrir beinþynningu. Í beinþynningu minnkar beinstyrkur og beinbrot eykst með minniháttar meiðslum. Beinaþéttleiki og styrkur eru starfræn magn þyngdar endurtekið í sömu átt af mekanísku álagi sem viðheldur beinstyrk. Beinmassi endurnýjar sig 20-40% árlega alla ævi. Það er þekkt að beinmassi rýrnar eftir fimmtugt. Hjá konum err rýrnunin 2% á ári og hjá karlinum 1% á ári til æviloka. Æfingar sem auka hjartastyrk eykur gegnumflæði í beinum og líkur á upptöku á næringarefnum í beini. Það vinnur á móti niðurbroti og reikningsdæmið er jákvætt fyrir beinþéttleika. Æfingar sem stundaðar eru þurfa að hafa áhrif á stöðu og hreyfiskyn þannig að þær verði vigtarberandi og skila tilfinningatengungum við hreyfikerfið. Best er ef æfingarnar tengja saman æfingar og huglægar hreyfingar hversdagleikans. Allar æfingar sem eru gerðar í uppréttri stöðu eru sérlega gagnlegar. Í líkamsrækt og æfingum sem stundaðar eru standandi og limir og hryggur eru hreyfast sem ein keðja eru mjög æskilegar fyrir eldri borgara sem viðhalda þoli og þreki. Þannig staða við æfingar þjálfar færni við réttstöðu og bætir limaburð, um leið og það minnka líkur á byltum og dettni. Ganga er góð æfing til að viðhalda styrk og færni, eins og t.d. líka æfingar gerðar með teygjum. Þá er nauðsynlegt að velja skó með góðu stöðuinnleggi eða fá gott stöðuinnlegg í skó fyrir grunninn.

Perlur. Margskonar vandi sem hrjáir eldri sjúklilnga kírópraktorsins taka best við sér þegar í lýðheilsuumræðu það er haft í huga hve æfingar gerðar í uppréttri stöðu hafa jákvæð áhrif á gróandann og allan limaburð: fót og ökklasamstæðu, hné, mjaðmir, mjaðmagrind, og bakið allt. Réttuvöðvar baksins eira sér aldrei hvíldar nema í djúpum svefni á myrkum tíma sólahringsins. þeir eru sífellt í vinnu á meðan dagsbirtu nýtur við og þegar ljósin eru kveikt. Stöðugleiki af vöðvastyrk sem kemur af æfingum vegna þess að menn treysta sér til þess. Þar með talið vellíðan sem fenginn er með að reyna á sig og geta það. Yfir vetrarmánuðina þegar við þurfum að vera eftirtektsrsöm um færð og hálku er stöðuinnlegg í skó aðeins til að bæta heilsuna.

november 2107

Tryggvi Jónasson